Դեղերի նկարագրություն

Գենետիկ ապարատի խախտում, որ մահապատիժ չէ

Ի՞նչ վիճակ է մեզ մոտ, ինչպե՞ս ենք պայքարում մենք, ի՞նչ խնդիրներ ունենք, եւ որո՞նք են լուծման ուղիները։ Այս հարցերի պատասխանները ստանալու համար դիմեցինք Վ. Ա. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի տնօրեն Հայրապետ Գալստյանին՝ ակնկալելով անկեղծ եւ հնարավորինս ոչ մասնագիտական զրույց, քանզի ճշմարտությունն է, որ լավագույնս ի ցույց կդնի ոլորտի զարգացման խոչընդոտները։
«Հիվանդության դիմանկարը»՝ թվերով
Տարեցտարի մեր երկրում քաղցկեղով հիվանդների թիվն ավելանում է։ Այս մասին խոսում է Հայրապետ Գալստյանը։ Եթե 1995թ. Հայաստանում 100.000 բնակչից չարորակ ուռուցքով հիվանդանում էր 125—130—ը, ապա 2013թ. 100. 000—ից հիվանդանում է 241—ը։ «Դա միայն մեր երկրի պատկերը չէ։ Հիվանդացության աճ է նկատվում ամբողջ աշխարհում։ Գլոբալ խնդիր է սա՝ տնտեսապես զարգացած, զարգացող եւ թերզարգացած երկրներում, ամենուրեք»,—ասում է զրուցակիցս։ 2013թ. մեր երկրում հայտնաբերվել է 7911 նոր հիվանդ։ Եթե սրան գումարենք նախորդ տարիներին բուժված, սակայն ուռուցքի կրկնողությամբ հիվանդների թիվը (չարորակ ուռուցքներով հիվանդների մասին է), ապա այն հասնում է 9000 հիվանդի։
Մասնագետը մշտապես խոսում է, իրազեկում բնակչությանը, քանզի պատկերը կարող էր այսպիսին չլինել, եթե բարձիթողության մակարդակը բարձր չլիներ։ Բայց ի՞նչ բարձիթողության մասին է խոսքը, երբ հիվանդությունը գաղտնի է թակարդ լարում, անցավ է զարգանում։ «Այնպես չէ, որ դրա դեմ միջոց չկա։ Մարդիկ զլանում են գնալ պոլիկլինիկաներ եւ հատուկ սարքերով (ուլտրաձայնային եւ ռենտգեն սարքեր) ստուգվել եւ դիմում են բժշկի, երբ հիվանդությունն արդեն խորացած է լինում։ Կամ՝ տարին մեկ անգամ ընդհանուր ստուգում չեն անցնում»,—ասաց Հ. Գալստյանը։ Ի դեպ, երբ մեջբերեցի սոցիալական խնդիրը, զրուցակիցս ասաց, որ հասկանում է դա, բայցեւ չթաքցրեց զայրույթը. «Երբ հիվանդությունն արդեն խորացած է լինում, բուժումն ավելի ծախսատար է լինում»։
1998թ. վերջում մեզ մոտ հաշվառման մեջ մնացել էր (արտագաղթով պայմանավորված պատկերը լիարժեք հստակ չենք կարող տալ) 21605 հիվանդ, որոնցից 5 եւ ավելի տարի ապրողների քանակը 13048 է։ 2013թ. այդ 21605—ի փոխարեն համապատասխան ցուցանիշը դարձել է 36600։ Եթե այն ժամանակ 5 եւ ավելի տարի ապրողների թիվը 13048 էր, ապա հիմա 20521 է։ Նրանք գործնականում առողջ մարդիկ են։ Ովքեր ունեցել են 1—2—րդ փուլերի ուռուցք, բուժվել են, իսկ մահացողները հիմնականում եղել են վերջին փուլերում գտնվող հիվանդներ։
«Դիմանկարը»՝ խնդիրներով
Ուռուցքաբանության խնդիրները շատ են, բայց կան մի քանի կարեւորները, որոնք լուծելիս կհաղթահարվեն շատ խոչընդոտներ։
«Խնդիր է այն, որ ուռուցքաբանության ոլորտի զարգացման ազգային ծրագիր դեռ չունենք հաստատված, մշակել ենք, դեռ չի քննարկվել, հաստատվելու դեպքում մեծ միջոցներ պետք է ներդնել։ Բայց մյուս կողմից էլ հասկանում եմ մեր երկրի սոցիալ—տնտեսական վիճակը, պետությունն ի վիճակի չէ լրացուցիչ միջոցներ տրամադրել, ու ստացվում է ինչպես միշտ»,–ասաց կենտրոնի տնօրենը։
«ՀՀ»—ի այն դիտարկմանը, թե՝ «պահի տակ աշխատելը մեզ համար շռայլություն է, պետությունը այդպիսով հարց չի լուծում եւ գումարներ է վատնում։ Բացի այդ՝ մանավանդ մեր երկրի պարագայում՝ մարդկային կապիտալից թանկ բան չկա», ի պատասխան Հայրապետ Գալստյանը հայտնեց. «Համաձայն եմ՝ գոնե նվազագույնը պետք է անենք։ Պլանային ծրագիրն անպայման պետք է իրականացնենք։ Այն խոցելի խմբերը, որ գոյություն ունեն, այն հասակային խմբերը, որոնց մոտ առավել հաճախ է հանդիպում չարորակ ուռուցքը, գոնե նրանց հետ պետք է անցկացնել այդ պրոֆիլակտիկ ստուգումները։ Այդ դեպքում բավականին կնվազի բարձիթողությունը։ Արտերկրում, օրինակ, այդպիսի պետական ծրագրեր կան, կատարվում են՝ ընդ որում ե՛ւ առանձին օրգանների, ե՛ւ ընդհանուր օրգանիզմի ստուգմամբ»։ Իսկ բարձիթողությունն էլ շատ է փոխում բուժման արդյունքների պատկերը։
Բարձիթողության ամենաբարձր տոկոսը եղել է 47.8 տոկոս։ Սա 2010թ. տվյալ է, եւ խոսքը հիվանդության արդեն 3—րդ, 4—րդ փուլերի մասին է։ 2013թ. նվազել է այդ ցուցանիշը 4 տոկոսով։ Թեկուզ փոքր թիվ է, բայց կյանքեր են մարդկային։ «Մարդիկ պիտի հասկանան, որ ուռուցքը դատավճիռ չէ, հիվանդություն է, որ կարելի է բուժել, եթե հայտնաբերվի վաղ՝ 1—ին եւ 2—րդ փուլերում։ Առաջին երկու փուլերում բուժված բազմաթիվ հիվանդներ կան, որոնց բուժումը արդյունավետ է եղել, արմատապես բուժվել են, վերադարձել ընտանիք, հասարակություն, աշխատանքի, իսկ վերջին երկու փուլերում խոսքը կյանքը երկարացնելու, մարդկանց ցավերը մեղմացնելու մասին է։ Տեսեք, պատկերը որն է, առաջին երկու փուլերում բուժվածների մասին չի խոսվում, խոսվում է միայն վերջին փուլերում բուժվողների եւ մահացողների մասին։ Այստեղից էլ թյուր պատկերացումը ոլորտի մասին եւ դրանից էլ բխող վախը»,–նշեց Հ. Գալստյանը։
Մինչդեռ, մասնագետի հավաստմամբ, վաղ հայտնաբերված ուռուցքներով հիվանդների արմատական բուժումը կա եւ մեկ եղանակի կիրառում չէ։ Համալիր, զուգակից եղանակներ են՝ վիրահատություն, ճառագայթային բուժում եւ քիմիաթերապիա—հակաուռուցքային թերապիա. «Ի դեպ, ասեմ, որ վիրահատությունների առումով զգալի են մեր կոլեկտիվի հաջողությունները։ Կատարվում են ծավալուն, բարդ վիրահատություններ՝ նվազագույն հետվիրահատական մահացության տոկոսով՝ 0.4 տոկոս։ 2013թ. մեր կենտրոնում 3400 վիրահատվածներից մահացել են 28 հոգի։ Գիտե՞ք՝ ինչ վիրահատություններ ենք անում՝ ընդհուպ մինչեւ արհեստական օրգանների ձեւավորում՝ կերակրափողի, ստամոքսի, միզապարկի, ոսկրերի։ Ստամո՞քսն ենք հեռացնում, ստեղծում ենք արհեստական ստամո՞քս բարակ աղիքի գալարից, ոսկրերն ենք հեռացնում, դնում ենք էնդոպրոթեզներ… Ճառագայթային բուժման համար մենք այսօր ունենք ամենաժամանակակից սարքերը՝ ե՛ւ ախտորոշման, ե՛ւ բուժման համար։ Ունենք ռադիոիզոտոպային լաբորատորիա, համակարգչային շերտագրում ենք անում, լաբորատոր բավականին բարդ ու նուրբ քննության եղանակներ ենք ներդրել։ Բանն այն է, որ ուռուցքային բջիջի վրա գոյություն ունեն հատուկ ընկալիչներ՝ ռեցեպտորներ, որոշում ենք դրանք եւ որոշում, թե ինչպես բուժել հիվանդին։
Հորմոնա՞լ բուժում է պետք, թե՞ քիմիաթերապիա եւ ինչ պրեպարատներով։ Եվ այս ամենն, ի դեպ, անում ենք միջազգային պրոտոկոլների համաձայն։ Նույն մոտեցումն է ճառագայթային բուժման մասով։ Այսինքն՝ ե՛ւ հորմոնալը, ե՛ւ ճառագայթայինը, ե՛ւ քիմիաթերապիան, ե՛ւ վիրահատությունը պատշաճ մակարդակի վրա են դրված»։
Հարց է ծագում՝ իսկ եթե մեր մասնագետներն այդքան լավն են ու լավ են բուժում, հապա ինչու՞ են հիվանդները արտերկիր մեկնում բուժվելու։ «Խնդիրն այս պարագայում այն է,—ասաց ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի տնօրենը,–որ մենք դիագնոստիկ որոշ սարքեր չունենք, օրինակ՝ «Պետսկան» գոյություն ունի, չունենք, բայց երեւի շուտով մեր երկիրն էլ կունենա այդ սարքը։ Մենք չունենք, որովհետեւ շատ թանկ սարք է։ Բայց գիտենք, որ ուռուցքաբանության նոր՝ միջուկային բժշկության կենտրոնը կունենա այդ սարքը, որը կախտորոշի՝ կա՞ն արդյոք ուռուցքային էլեմենտներ, եւ ճիշտ տեղակայումը նաեւ կորոշի»։
Համապատկերում մեկ այլ խնդիր էլ հավելեց Հայրապետ Գալստյանը՝ ֆինանսավորմանը վերաբերող. «Պետությունը ֆինանսավորում է, բայց այդ ֆինանսավորումը սիմվոլիկ է։ Օրինակ՝ գանգուղեղի ուռուցքի վիրահատությունը, որը, նույն պետության գնահատմամբ, ենթադրենք արժե 900 հազ. դրամ, պետությունը ի վիճակի է տրամադրել 116 հազարը ընդամենը։ Նույնը ստամոքսի ուռուցքի պարագայում, աղիքի, միզապարկի, որոնք թանկ վիրահատություններ են» (բացի այդ՝ հետազոտությունները վճարովի են, եթե սոցիալապես անապահով խմբում չեն)։
Մեկ այլ խնդիր է քիմիաթերապիայով բուժումը։ Ըստ բանախոսի, քիմիաթերապիան հազվագյուտ է անցկացվում մեկ պրեպարատով։ Մենք զուգակցում ենք ազդեցության տարբեր մեխանիզմներով օժտված երեք պրեպարատներ։ Եվ սխեմաները՝ թե որ դեղը որի հետ զուգակցել, միջազգային պրոտոկոլներով ենք անում։ Սակայն խնդիրն այն է, որ դեղագործական արդյունաբերությունը հսկայական տեմպերով է առաջ գնում, եւ երկու տարին մեկ մի նոր պրեպարատ է սինթեզվում եւ գցվում շուկա։ Շուկան էլ հիվանդանոցներն են։ Բայց սկզբնական թողարկված պրեպարատները բարձր գին ունեն, մինչեւ գալիս է սերիական արտադրությունը։ Նոր պրեպարատի պահանջարկը մեծ է, բայց հիվանդների միայն 10 տոկոսն է ի զորու ձեռք բերել այդ դեղերը, մնացյալը չեն կարող, շատ է թանկ։ Քիմիայի համար սոցանապահով խավին պետությունը հատկացնում է 60 հազ. դրամ, ոչ անապահովներին՝ 30 հազ. դրամ, մինչդեռ դեղն արժե 800 հազ. դրամ (իսկ արտերկրում քիմիաթերապիայի մեկ կուրսն արժե 35 հազ. եվրո)։
Մեկ այլ խնդիր էլ ապարատային պարկն է։ Վերջին 5 տարիներին մեր ապարատային պարկը զգալիորեն հարստացել է։ Բայց դա չի նշանակում, որ հագեցվածության առումով համաքայլ ենք գնում եվրոպական առաջատար կլինիկաներին։ Մեր մասնագետներից շատերը եվրոպական օնկոլոգների միության անդամներ են։ Մերը տեխնիկայի խնդիր է, ոչ մասնագիտական։ Բացի դրանից՝ նաեւ շենքային պայմանների խնդիր կա։
Ի՞նչ հիմք ունեն այն խոսակցությունները, որ կենտրոնի ճառագայթման ապարատները լավը չեն։ «Չեմ կարող ասել, թե ինչ հիմք ունեն, բայց դրանք իրականությանը չեն համապատասխանում։ Ապարատները մշտապես փորձաքննության են ենթարկվում, թե դրանց գլխիկը ինչքան ռադիոակտիվ նյութ է պարունակում եւ դեռ ինչքան կարող է աշխատել ու ճառագայթային բուժում անցկացնել։ Մեր ներխոռոչային ճառագայթման աղբյուրը բոլորովին նոր է։ Ունենք հեռահար ճառագայթային բուժման սարք՝ կրկին արտերկրից բերված։ ՄԱԳԱՏԵ—ի փորձագետները եկել—ստուգել են, բացի այդ, ստուգում են մեր «Պետատոմհսկողության» մասնագետները։ Իսկ խորհրդային տարիների սարքերը վաղուց են դուրս գրված։
Ունենք ռուսական արտադրության էլեկտրոնների գծային արագացուցիչ, բայց սա ոչ թե խորհրդային արտադրության է, այլ՝ 2005թ.։ Հիմա ստացել ենք շվեդական արտադրության սարք՝ բոլորովին նոր՝ 2013թ. արտադրության, որը ճառագայթային բուժման հզոր սարք է։ Թե որտեղից են ծագում այդ խոսակցությունները, չեմ կարող ասել։ Բայց կարող եմ հասկանալ պատճառները՝ մարդիկ նեղված են, եւ սոցիալական խնդիրը «ստիպում» է ցեխաջուր լցնել մասնագետի վրա։ Բայց հավատացեք, դա էլ խնդիր չէ։ Մենք բժիշկներ ենք, եւ մեր գլխավոր առաջադրանքը մարդկանց բուժելն է»,—ամփոփեց Հայրապետ Գալստյանը՝ մեկ անգամ եւս ազգաբնակչությանը հորդորելով ուշադիր լինել սեփական անձի հանդեպ եւ տարին գոնե մեկ անգամ ստուգվել։
Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ